استفاده از جواهرات در لباس به خصوص سنگ‌های جواهرمانند الماس، یاقوت و زمرد دارای تاریخچه‌ای غنی و شگفت‌انگیز است که قدمت آن به تمدن‌های باستانی و ریشه‌های آن به سنت‌های سلطنتی، مذهبی و سلسله مراتب اجتماعی بازمی‌گردد. در تمدن‌های مصر، یونان و روم باستان این سنگ‌ها نه تنها زینت بخش لباس‌ها بودند بلکه نمادی از قدرت، دین و ثروت نیز به شمار می‌رفتند. در آن زمان به دلیل دسترسی محدود به ابزارهای پیشرفته، برش سنگ‌ها معمولاً به صورت کبوچون (شکل گرد و صاف بدون تراش) بود تا به خوبی در سطح پارچه‌ها و زیورآلات جای بگیرند.
برخی از کشورهایی که در تاریخ به استفاده چشمگیر از جواهرات در لباس‌های سلطنتی شهرت داشته‌اند، عبارتند از :
ایران: شاهان ایران به ویژه در دوره صفویه و قاجار، از لباس‌هایی با تزئینات بسیار باشکوه و استفاده فراوان از جواهرات استفاده میکردند. تاج کیانی یکی از مشهورترین تاج‌های سلطنتی ایران است که با استفاده از مقدار زیادی الماس، یاقوت و سایر سنگ‌های جواهرتزئین شده بود.
هند: پادشاهان هند نیز از لباس‌های بسیار باشکوه و تزئین شده با جواهرات استفاده میکردند. استفاده از مروارید، زمرد و سایر سنگ‌های جواهردر جواهرات هندی بسیار رایج بود.
چین: امپراطوران چین از لباس‌های ابریشمی با تزئینات طلا و جواهرات استفاده میکردند. استفاده از یاقوت، زمرد و مروارید در جواهرات چینی بسیار رایج بود.
روسیه: امپراطوران روسیه نیز به خاطر لباس‌های بسیار باشکوه و استفاده فراوان از جواهرات شناخته شده بودند. بسیاری از لباس‌های آن‌ها با استفاده از خز، پارچه‌های گران‌قیمت و جواهرات ارزشمند مانند الماس، مروارید و یاقوت تزئین شده بود.
فرانسه: پادشاهان و ملکه‌های فرانسه به ویژه در دوره لوئی چهاردهم، از لباس‌های بسیار پر زرق و برق و استفاده فراوان از جواهرات استفاده میکردند. ملکه ماری آنتوانت به خاطر لباس‌های بسیار پر زرق و برق و استفاده فراوان از جواهرات شناخته شده بود.
انگلیس: ملکه‌های انگلیس از جمله ملکه ویکتوریا و ملکه الیزابت دوم، به خاطر مجموعه جواهرات بسیار ارزشمند و استفاده از آن‌ها در مراسم رسمی شناخته شده‌اند. تاج‌های سلطنتی انگلیس با استفاده از مقدار زیادی الماس، مروارید و سایر سنگ‌های جواهرتزئین شده‌اند.
عثمانی: سلاطین عثمانی نیز از لباس‌های بسیار باشکوه و تزئین شده با جواهرات استفاده میکردند. استفاده از الماس، یاقوت و مروارید در جواهرات عثمانی بسیار رایج بود.
دوران باستان
تمدن‌های باستانی: در تمدن‌های باستانی مانند مصر، بین‌النهرین و هند، جواهر به عنوان هدایای الهی و نماد قدرت الهی در نظر گرفته می‌شدند. فراعنه مصری از زیورآلاتی با سنگ‌های جواهربرای نشان دادن جایگاه خود استفاده میکردند و اعتقاد داشتند که این سنگ‌ها دارای خواص درمانی و محافظتی هستند.
یونان و روم: در یونان و روم باستان، سنگ‌های جواهربه عنوان نمادی از عشق، زیبایی و وفاداری مورد استفاده قرار می‌گرفتند. رومی‌ها از سنگ‌های جواهردر ساخت جواهرات و تزئین لباس‌های خود استفاده میکردند و اعتقاد داشتند که هر سنگ دارای معنای خاصی است.
۱. آغاز و دوران قرون وسطی:
این سنت از دوران باستان شروع شد و در دوره قرون وسطی گسترش یافت. لباس‌های سلطنتی و پوشاک مذهبی غالباً دارای جواهرات بودند و هر سنگ نمادی از فضیلت‌های متفاوت بود. برای مثال یاقوت با آتش و عشق، یاقوت کبود با حکمت، زمرد با تجدید حیات و الماس با پاکی و استحکام مرتبط بود. در دوره قرون وسطی و به ویژه دوره گوتیک استفاده از سنگ‌های جواهردر لباس‌ها و زره‌ها به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیکی و اجتماعی گسترش یافت. سنگ‌ها در طراحی‌های پیچیده‌تری قرار می‌گرفتند که به نور اجازه می‌داد تا از میان آن‌ها عبور کند و زیبایی طبیعی‌شان را بیشتر نمایان سازد.
۲. دوران رنسانس و باروک:
در این دوران تزئینات پیچیده و ادغام جواهرات در لباس‌ها نشانه قدرت و اعتبار بود. هنرمندان و جواهرسازان برای ساخت لباس‌های مجلل برای اشراف همکاری میکردند که جواهرات در طرح‌های پیچیده بر روی لباس‌های مخمل و ابریشمی قرار می‌گرفتند. این تکنیک که جواهرات بر روی پارچه‌ها دوخته یا نصب می‌شدند، مشابه هنر پارچه‌های «جواهرنشان» بود که در برخی از پرتره‌های رنسانس دیده می‌شود و از برش‌های جواهر همچون کابوشن یا تخت استفاده می‌شد تا بیشتر به چشم بیایند. این دوره شاهد بازگشت به سبک‌های کلاسیک و همچنین خلق آثار جدیدی از جواهرات با سنگ‌های جواهربود که توسط خانواده‌های اشرافی و دربارهای اروپایی استفاده می‌شد.
در قرن هفدهم و دوره باروک تراش‌های پیچیده‌تر و تزئینات بیشتر، به خصوص با استفاده از الماس و یاقوت به کار گرفته شد. این سنگ‌ها در تزئین لباس‌های اشرافی به ویژه دربارهای اروپایی جایگاه ویژه‌ای یافتند. الماس‌ها با توجه به ویژگی‌های خاصی که داشتند، به عنوان نماد قدرت و شکوه و از طریق روش‌های تراش نوین به صورت برلیان استفاده می‌شدند.
۳. نمادگرایی و رمانتیسیسم دوران ویکتوریایی:
در دوران ویکتوریا لباس‌های جواهرنشان با معانی شخصی‌تر همراه شدند. به عنوان مثال سنگ‌های استفاده شده در لباس‌های عزاداری، نماد اندوه و احترام بودند. سنگ‌های کوچک اغلب به صورت الگوهایی در تور، دستکش و شال‌ها به کار می‌رفتند، زیرا ویکتوریایی‌ها به نمادگرایی و هنر تزئینی در مد ارزش می‌دادند.
۴. نوآوری‌ها و تکنیک‌های مدرن:در قرن بیستم جنبش‌های نوآورانه‌ای چون “آرت نوو” و “آرت دکو” بر طراحی جواهرات تأثیر گذاشتند و به استفاده گسترده‌تر از سنگ‌های جواهردر لباس‌ها منجر شدند. “آرت دکو” با الهام از فرهنگ‌های مختلف و استفاده از سنگ‌هایی مانند زمردهای کلمبیایی با کیفیت بالا، زیبایی شناسی مدرن را به جلو برد. از آن زمان تاکنون استفاده از سنگ‌های جواهردر لباس‌های خاص به ویژه در مدهای فاخر و مراسم ویژه همچنان مرسوم است و طراحان از سنگ‌هایی با برش‌های پیچیده و دقیق برای جلب توجه بیشتر استفاده می‌کنند.
امروزه طراحان و برندهای لوکس استفاده از جواهرات در مد را به روش‌های نوآورانه‌ای بازآفرینی کرده‌اند. نوآوری در برش‌های جواهر، مانند برش باگت و پرنسسی، درخشندگی و قابلیت استفاده از جواهرات در پوشاک مدرن را افزایش داده است. طراحان اکنون جواهرات را به شکل‌های غیرمنتظره‌ای استفاده می‌کنند؛ مانند نصب الماس‌های پاوه بر روی پارچه‌ها یا ساخت تزئینات سنگ‌نشان بر روی چرم و فلز، که به پوشاک سطح بالا بافت و تجمل خاصی می‌بخشد.
– عوامل موثر در انتخاب نوع جواهرات در لباس:
در طول تاریخ لباس‌های جواهرنشان همواره تعامل پیچیده‌ای بین تجمل، هنر و نمادگرایی را منعکس کرده‌اند. کاربردهای مدرن این سنت با تغییراتی همراه بوده که از نمایش آشکار جایگاه اجتماعی به ترکیبات هنری و ظریف‌تر تبدیل شده است که نشان‌دهنده هویت و سلیقه منحصر به فرد فرد پوشنده است.
انتخاب نوع و مقدار جواهرات استفاده شده در لباس‌های سلطنتی تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گرفت که هر یک به نوبه خود بر شکوه و عظمت این لباس‌ها می‌افزودند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از :
ثروت و قدرت: یکی از مهم‌ترین عوامل ثروت و قدرت پادشاهان و ملکه‌ها بود. هرچه پادشاهی قدرتمندتر و ثروتمندتر می‌بود، از جواهرات گران‌قیمتی‌تر و باکیفیت‌تری استفاده می‌کرد. این جواهرات به عنوان نمادی از ثروت و قدرت پادشاهان به شمار می‌آمدند.
جایگاه اجتماعی و مراسم : نوع و مقدار جواهرات استفاده شده، به موقعیت اجتماعی و مراسمی که در آن شرکت می‌شد، بستگی داشت. برای مثال در مراسم تاجگذاری یا عروسی سلطنتی، از جواهرات بسیار گران‌قیمت و باشکوهی استفاده می‌شد؛ در حالی که در مراسم‌های خصوصی‌تر از جواهرات ساده‌تری استفاده می‌شد.
اعتقادات مذهبی و فرهنگی: در برخی فرهنگ‌ها جواهرات دارای معانی مذهبی و نمادین بودند. به عنوان مثال برخی از جواهرات به عنوان طلسم و برای محافظت از شخص سلطنتی در برابر بلاها و چشم زخم استفاده می‌شدند.
مد و زیبایی: مد و زیبایی نیز بر انتخاب نوع و مقدار جواهرات تأثیر می‌گذاشت. در دوره‌های مختلف تاریخی مد جواهرات تغییر می‌کرد و پادشاهان و ملکه‌ها سعی میکردند تا از جدیدترین مدها پیروی کنند.
در دسترس بودن مواد اولیه: نوع و مقدار جواهرات موجود در منابع طبیعی هر کشور و دسترسی به آن‌ها بستگی داشت. برای مثال اگر کشوری به منابع غنی از الماس دسترسی داشت، از این سنگ قیمتی به وفور در لباس‌های سلطنتی استفاده می‌شد.
نمادگرایی: جواهرات اغلب نمادهایی خاص داشتند. به عنوان مثال الماس نماد قدرت و ابدیت، مروارید نماد پاکی و زیبایی و یاقوت نماد عشق و اشتیاق بود. پادشاهان و ملکه‌ها با استفاده از جواهرات با نمادهای خاص پیامهایی را به دیگران منتقل میکردند.
عوامل دیگری که می‌توانند بر انتخاب جواهرات تأثیر بگذارند عبارتند از :
شخصیت پادشاه یا ملکه : هر پادشاه یا ملکه‌ای سلیقه شخصی خود را داشت و ممکن بود به جواهرات خاصی بیشتر تمایل داشته باشد.
رویدادهای تاریخی : رویدادهای تاریخی مانند جنگ‌ها، پیروزی‌ها یا شکست‌ها نیز می‌توانستند بر انتخاب جواهرات تأثیر بگذارند.
روابط بین‌المللی : روابط سیاسی و تجاری با سایر کشورها نیز می‌توانست بر نوع و مقدار جواهرات استفاده شده، تأثیر بگذارد.
به طور کلی انتخاب جواهرات برای لباس‌های سلطنتی یک فرآیند پیچیده و چند وجهی بود که در آن عوامل مختلفی با هم در تعامل بودند. این جواهرات نه تنها نمادی از ثروت و قدرت بودند بلکه به عنوان ابزاری برای بیان هویت، فرهنگ و ارزش‌های هر سلسله نیز محسوب می‌شدند.
جواهرات و مد در دوران معاصر
استفاده از سنگ‌های جواهردر لباس‌ها به خصوص در لباس‌های مجلسی و Haute Couture، به عنوان نمادی از تجمل، هنر و زیبایی شناخته می‌شود. بسیاری از برندهای مشهور مد و فشن با استفاده از سنگ‌های جواهرلباس‌های خیره‌کننده و منحصر به فردی را خلق می‌کنند. در ادامه به برخی از این برندها اشاره می‌کنیم :
برندهای مشهور استفاده‌کننده از سنگ‌های جواهردر لباس‌ها
Chanel شانل با طراحی‌های کلاسیک و استفاده از سنگ‌های جواهردر زیورآلات و لباس‌های خود به عنوان یکی از نمادهای تجمل و شیک شناخته می‌شود.
Chanel Dior دیور با طراحی‌های ظریف و استفاده از پارچه‌های گران‌قیمت و سنگ‌های جواهرلباس‌هایی با ظاهری رویایی و زنانه خلق می‌کند.
Valentino والنتینو با استفاده از رنگ‌های زنده و پارچه‌های لطیف و سنگ‌های جواهرلباس‌هایی با الهام از طبیعت و رومانتیسیسم طراحی می‌کند.
Dolce & Gabbana دولچه و گابانا با استفاده از سنگ‌های قیمتی، لباس‌هایی با طرح‌های پر زرق و برق و الهام گرفته از فرهنگ ایتالیایی خلق می‌کند.
Elie Saab الی صعب با طراحی‌های بسیار زنانه و استفاده از سنگ‌های جواهرلباس‌هایی برای مراسم‌های تشریفاتی و فرش قرمز خلق می‌کند.
Zuhair Murad زهیر مراد با طراحی‌های جسورانه و استفاده از سنگ‌های جواهرلباس‌هایی با ظاهری مدرن و جذاب خلق می‌کند.
ویژگی‌های مشترک این برندها
– استفاده از سنگ‌های جواهرطبیعی و مصنوعی : این برندها از طیف گسترده‌ای از سنگ‌های جواهرطبیعی مانند الماس، یاقوت، زمرد و مروارید و همچنین سنگ‌های مصنوعی مانند کریستال سواروسکی استفاده می‌کنند.
– دست‌دوزی و جزئیات ظریف : بسیاری از لباس‌های این برندها با دست دوخته شده و دارای جزئیات ظریف و پیچیده‌ای هستند که با استفاده از سنگ‌های جواهربرجسته شده‌اند.
– طراحی‌های منحصر به فرد : هر یک از این برندها سبک طراحی منحصر به فرد خود را دارند که با استفاده از سنگ‌های جواهر به بهترین شکل ممکن به نمایش گذاشته می‌شود.
– قیمت بالا : لباس‌های این برندها به دلیل استفاده از مواد اولیه باکیفیت و دست‌دوزی بسیار گران‌قیمت هستند.
معرفی برخی از لباس های جواهر نشان خاص و سلطنتی
– لباس حرم‌سرای ناصرالدین شاه با سنگ‌های جواهر
در دوران قاجار یکی از برجسته‌ترین لباس‌های استفاده شده در حرم‌سرای شاه، لباسی با تزئینات طلا، نقره و سنگ‌های جواهرهمچون یاقوت و زمرد بود که توسط بانوان درباری به کار می‌رفت. این لباس‌ها که معمولاً دست‌دوز بودند و با استفاده از سنگ‌های کمیاب تزیین می‌شدند و به نمایش ثروت و عظمت دربار قاجار کمک میکردند. برخی از این لباس‌ها در مجموعه موزه ملی ایران و موزه‌های دیگر قرار دارند.
– لباس رسمی نیکولاس دوم در مراسم امپراطوری
نیکولاس دوم نیز در مراسم رسمی خود لباس‌هایی پوشید که از بهترین پارچه‌ها و با استفاده از سنگ‌های جواهرتزیین شده بودند. یکی از معروف‌ترین لباس‌های او برای مراسم امپراطوری با طلای خالص و جواهراتی نظیر الماس‌های عظیم تزیین شده بود. این لباس‌ها به عنوان نمادی از تجمل و عظمت خاندان رومانوف شناخته می‌شدند و بخش‌هایی از آن‌ها اکنون در مجموعه‌های تاریخی کرملین مسکو نگهداری می‌شوند.
– لباس تاجگذاری ملکه ویکتوریا
این لباس که در سال ۱۸۳۸ برای تاجگذاری ملکه ویکتوریا طراحی شد و با نگین های جواهر از جمله یاقوت‌های کبود و الماس‌ها تزئین شده بود. طراح این لباس معروف به نام نورمن هارتنل در طراحی آن از پارچه‌های گران‌قیمت و جواهرات سلطنتی استفاده کرده بود. این لباس با طرحی خاص برای استفاده در مراسم تاجگذاری ملکه ویکتوریا طراحی شد و اکنون در مجموعه شخصی خاندان سلطنتی بریتانیا نگهداری می‌شود.
– لباس “تولد مبارک آقای رئیس‌جمهور” مرلین مونرو
این لباس افسانه‌ای که توسط ژان لوئیس طراحی شده و با بیش از ۶۰۰۰ نگین دستی تزئین شده، در ۱۹۶۲ توسط مرلین مونرو برای خواندن ترانه‌ی معروف برای رئیس‌جمهور جان اف. کندی پوشیده شد. این لباس بعدها به قیمت حدود ۴.۸ میلیون دلار توسط شرکت Ripley’s Believe It or Not خریداری شد و امروزه در مالکیت آن شرکت است.
تهیه شده توسط گروه جواهری سعیدنیا
نویسنده:
عاطفه مولایی
