یاقوت کبود:
مروری جامع بر شناخت یاقوت کبود
یاقوت کبود یکی از سنگ‌های قیمتی و نوعی از کانی کوراندوم است که عمدتاً از اکسید آلومینیوم با مقادیر کمی از عناصر مانند آهن، تیتانیوم، کروم و دیگر عناصر تشکیل شده که به سنگ رنگ‌های مختلفی می‌بخشند. به دلیل سختی و رنگ‌های زنده‌اش، یاقوت کبود هم در جواهرات و هم در کاربردهای صنعتی بسیار ارزشمند است.
- یاقوت‌های آبی: بهترین نوع یاقوت‌های آبی در طیف‌های آبی مخملی تا آبی متمایل به بنفش با تون‌های متوسط تا متوسط-تیره قرار دارند. یاقوت‌های نادر ترکیبی از رنگ‌های صورتی و نارنجی نیز دارند و بسیار ارزشمند هستند.
آبی، رنگ اصلی یاقوت کبود است.
- یاقوت کبود آبی: در سریلانکا نیلم آبی روشن‌تر و بیشتر بنفش آبی با ظاهری درخشنده وجود دارد و در سایر مناطق کامبوج (Pailin) و میانمار نیز سنگ‌های همسانی وجود دارد.
- یاقوت کبود آبی بنفش: رنگ آبی مایل به بنفش در نیلم‌های میانمار و سریلانکا دیده می‌شود.
- یاقوت کبود آبی شیری: این رنگ از نیلم فقط در کشمیر، هندوستان و تایلند یافت می‌شود. به دلیل ذرات ریز فراوان موجود در آنها و پراکندگی نور توسط آنها، از نظر ظاهری نیلم‌هایی با رنگ آبی–شیری مقداری «خواب‌آلود» اند.
- یاقوت کبود آبی جوهری رنگ: نیلم تیره‌رنگ، آبی–سیاه معمولاً از استرالیا، تایلند، نیجریه، چین و ویتنام می‌آیند. ته‌رنگ عالی و سیری‌رنگ دارند ولی پردهٔ رنگ آنها تیره است. نوارهای واضح هِگزاگُنال اغلب مشخصهٔ این گوهر است.
- یاقوت کبود آبی–سبز: این نوع رنگ برای نیلم با اندکی رنگ سبز می‌باشد. نیلم‌های استرالیا، نیجریه و برخی مناطق تایلند ممکن است این مشخصه را نشان دهند.
- یاقوت کبود سیلان : یاقوت رنگی سیلان از معادن سری لانکا (از سیلان) آمده است. یاقوت رنگی سیلان یک سنگ طبیعی است.
یاقوت کبود در مناطق مختلف جهان قرار دارند، از جمله کان‌های مهم سنگ یاقوت کبود عبارت اند افغانستان، استرالیا، میانمار، سریلانکا، تاجیکستان، تانزانیا، هندوستان (کشمیر)، تایلند و در نهایت ماداگاسکار که یکی از غنی‌ترین آنها می‌باشد. البته مکان‌های کم‌اهمیت‌تری نیز در کشورهای برزیل، کامبوج، کنیا، مالاوی، زیمباوه، ایالات متحده و فنلاند یافت می‌شود.
کشمیر، هند: به خاطر یاقوت‌های آبی با کیفیت بالا مشهور است.
میانمار : معروف به یاقوت‌های آبی غنی و “آبی سلطنتی”.
سریلانکا: تولیدکننده انواع مختلف رنگ‌ها، به ویژه یاقوت‌های آبی و زرد.
ماداگاسکار: در سال‌های اخیر به منبع اصلی یاقوت‌های با کیفیت تبدیل شده است.
استرالیا: به خاطر یاقوت‌های آبی تیره شناخته می‌شود.
خواص
- در مقیاس سختی موس درجه 9 دارد که آن را به یکی از سخت‌ترین کانی‌ها پس از الماس تبدیل می‌کند.
- ساختار کریستالی: یاقوت از سیستم هگزاگونال بلورین تشکیل می‌شوند و بدون شکستگی هستند، به این معنا که به صورت شکسته‌های صاف و منحنی (شکستگی صدفی) می‌شکنند.
- شفافیت و جلای: این سنگ‌ها تا نیمه‌شفاف با جلای شیشه‌ای هستند که وقتی جلا داده می‌شوند، درخشش آنها افزایش می‌یابد.
- شاخص شکست: شاخص شکست یاقوت 77 است که به درخشش آن کمک می‌کند
- پلی‌کرومیزم: یاقوت‌های کبود خاصیت پل ارند و از زوایای مختلف رنگ‌های متفاوتی نشان می‌دهند.
شناسنامه و تشخیص
برای اطمینان از اصالت یاقوت‌های کبود معمولاً با گواهینامه‌هایی از آزمایشگاه‌های معروف مانند موسسه گوهرشناسی آمریکا (GIA) همراه هستند. این گواهینامه‌ها شامل جزئیات مربوط به ویژگی‌های مهم یاقوت هستند.
تشخیص یاقوت کبود شامل آزمایش‌های مختلف گوهرشناسی است، از جمله:
- اندازه‌گیری شاخص شکست: با استفاده از رفراکتومتر.
- تحلیل طیف‌سنجی: برای تعیین طیف جذب.
- آزمایش چگالی ویژه: برای مقایسه چگالی با مقادیر شناخته شده.
- بررسی میکروسکوپی: برای بررسی ویژگی‌های داخلی و ضمائم.
مشهورترین و بزرگترین یاقوت‌های کبود جهان
- در سال ۱۹۶۶، یک سنگ یاقوت کبود ستاره‌ای ۶۳٬۰۰۰ قیراطی با وزن ۱۲٫۶ کیلوگرم در برمه (میانمار) یافت شد.
- بزرگترین یاقوت کبود که تا به حال تراشیده شده مربوط به یک یاقوت کبود Millenium Sapphire با وزن ۶۱٬۵۰۰ قیراطی است که در سال ۱۹۹۵ در ماداگاسکار یافت شده‌است.
- «ستارهٔ هند» با وزن ۵۳۶ قیراط بزرگترین یاقوت کبود با تراش ستاره‌ای در موزهٔ تاریخ طبیعی نیویورک.
- یاقوت کبود لوگان به وزن ۴۲۳ قیراط
- یاقوت کبود «ستارهٔ آسیا» به وزن ۳۳۰ قیراط در موزهٔ اسمیتسونین واشینگتن
- «ستارهٔ نیمه‌شب» به وزن ۱۱۶ قیراط که در آمریکا در موزه نگهداری می‌شوند.
- دو نگین یاقوت کبود به نام‌های «ادوارد» و «استوارت» در تاج پادشاهی انگلستان وجود دارد که از یاقوت‌های معروف اند.
کاربردها
علاوه بر جذابیت‌های ظاهری در جواهرات، یاقوت به دلیل دوام و مقاومت در برابر خراش در کاربردهای صنعتی نیز استفاده می‌شوند. استفاده‌های معمول شامل کریستال‌های ساعت، ویفرهای الکترونیکی و پنجره‌های با دوام بالا می‌شود.
یاقوت‌های کبود به خاطر زیبایی، دوام و طیف رنگی مورد توجه قرار می‌گیرند. درک ویژگی‌ها، انواع و منابع آنها می‌تواند به ارزش و اهمیت آنها در جواهرات و کاربردهای صنعتی کمک کند.
نویسنده: عاطفه مولایی
